Kỹ thuật phun không gian

Phun không gian là một kỹ thuật khuyếch tán hóa chất diệt côn trùng dưới dạng sương mù lỏng vào không gian để tiêu diệt côn trùng trưởng thành. Kỹ thuật này thường được sử dụng trong các chương trình kiểm soát dịch bệnh và y tế công cộng. [1]

Kỹ thuật phun không gian được chia làm 2 nhóm chính gồm: mù nóng và mù lạnh

1. Phun mù nóng(nhiệt)

Hóa chất diệt côn trùng được pha loãng trong chất lỏng, thường là gốc dầu. Khí nóng được sử dụng để làm nóng hóa chất, làm giảm độ nhớt của dầu và giúp hợp chất này bốc hơi. Khi bốc hơi khỏi vòi phun, hơi nước chạm vào không khí lạnh hơn sẽ ngưng tụ lại tạo thành một đám mây sương mù dày đặc màu trắng. Hầu hết các giọt nhỏ hơn 20μm. Kích thước giọt phụ thuộc vào tốc độ dòng chảy và nhiệt độ tại vòi phun (thường > 500 °C). Lượng hỗn hợp hóa chất dùng trong phòng chống côn trùng thường là 5-10 lít/hecta, tối đa 50 lít/hecta. [2]

Hình 1. Phun mù nóng diệt muỗi tại làng SOS Gò Vấp

2. Phun mù lạnh

Trong kỹ thuật phun mù lạnh, các hạt được hình thành do sự phá vỡ cơ học của hỗn hợp phun, bằng cách cho nó đi qua vòi phun áp suất cao hoặc bằng cách truyền một dòng hỗn hợp chảy chậm qua một luồng không khí xoáy tốc độ cao. Một số thiết bị được trang bị vòi quay tốc độ cao. Các giọt phun được tạo ra mà không có bất kỳ tác động nào từ nhiệt. Với phun mù lạnh, lượng hóa chất được sử dụng ở mức tối thiểu. Kỹ thuật sử dụng phổ biến trong phun mù lạnh là ULV (Ultra-low-volume).[2]

Hình 2. Phun ULV diệt muỗi trong nhà dân

An toàn cho người vận hành máy phun

Tất cả những người liên quan đến hoạt động phun không gian phải mặc quần áo bảo hộ, mang găng tay và kính bảo hộ khi pha hóa chất diệt côn trùng và khi châm hóa chất vào các máy phun. Người vận hành các máy phun phải được cấp và đeo mặt nạ phù hợp, bộ lọc phải được thay định kỳ theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Động cơ phun tạo ra tiếng ồn rất lớn nên người vận hành cũng nên đeo bảo vệ tai. Thiết bị phải có lớp bảo vệ để ngăn người vận hành máy không bị chạm vào bề mặt nóng. Người vận hành máy phun phải thực hiện theo các quy định quốc gia về sử dụng hóa chất diệt côn trùng và phải tuân thủ nghiêm ngặt các khuyến nghị của nhà sản xuất.

Phun trong nhà

Nhân viên thực hiện công việc này đòi hỏi phải được tập huấn các biện pháp an toàn. Một số quy tắc cần được áp dụng như sau:

  • Tắt tất cả điện ở công tắc chính.
  • Tắt tất cả máy điều hòa, bếp nấu ăn và chờ một thời gian cho các thiết bị hạ nhiệt trước khi phun.
  • Che chắn tất cả dụng cụ chứa nước và thực phẩm.
  • Bảo đảm tất cả người cư ngụ và động vật ở bên ngoài trong lúc phun và sau khi phun 30 phút. Đóng tất cả cửa ra vào và cửa sổ trước khi phun và sau khi phun 30 phút để đảm bảo hiệu quả tối đa. Tòa nhà cần được thông gió trước khi người dân và động vật quay vào ở.
  • Đối với những ngôi nhà nhỏ một tầng, có thể phun thuốc từ cửa trước hoặc qua cửa sổ mở mà không cần phải đi vào mọi phòng trong nhà, các hạt hóa chất vẫn có thể khuyếch tán hiệu quả.
  • Đối với các tòa nhà lớn một tầng, cần phun từng phòng một, bắt đầu từ các phòng phía sau rồi phun dần ra các phòng phía trước.
  • Đối với các tòa nhà nhiều tầng, cần phun từ tầng cao xuống thấp và từ các phòng phía sau ra phía trước. Điều này đảm bảo rằng nhân viên phun thuốc có khả năng quan sát tốt mọi lúc.

Phun ngoài trời

Cần lên kế hoạch trước về các lối đi để phun và có thể cần kết hợp các loại phương tiện phun khác nhau như để trên xe hơi, xe máy hoặc có thể phải đeo vai ở những khu vực khó tiếp cận, hạn chế phương tiện. Cần cân nhắc các vấn đề sau:

  • Không nên phun thuốc khi trời mưa, khi tốc độ gió vượt quá 15km/giờ hoặc trong ngày nắng nóng.
  • Cửa ra vào và cửa sổ của các tòa nhà phải mở ra để thuốc trong các đám sương mù có thể vào trong nhà giúp tăng hiệu quả.
  • Phương tiện di chuyển ngược hướng gió để sương mù trôi theo chiều gió ra khỏi phương tiện và người phun thuốc (Hình 3).
  • Nên duy trì tốc độ định trước của xe và phải tắc bình xịt khi xe đứng yên.
  • Các ngõ cụt phải phun từ trong đi ra để tránh lái xe vào đám mây sương mù.
  • Cố gắng tránh phun trực tiếp vào khu vực các cây và hoa đắt tiền trừ khi sử dụng sản phẩm đã pha loãng với nước.

Hình 3. Phun kết hợp với hướng gió ở khu vực đô thị.

Bảng 1. Khuyến cáo theo WHO cho phun không gian diệt muỗi [3].

Hóa chất diệt côn trùng

Liều lượng (g Al/ha)

Mù lạnh

Mù nóng

Deltamethrin ULV

0.5 - 1.0

0.5 - 1.0

Deltamethrin EW

1.0

Lambda‐cyhalothrin EC

1.0 - 2.0

2.0

Malathion EW and ULV

112 - 600

112 - 600

d‐d, trans‐cyphenothrin EC

3.5 - 4.0

3.5 - 4.0

Ghi chú: EC: dạng nhũ tương cô đặc; EW: dạng nhũ tương pha trong dầu và nước; ULV: hạt thể tích cực nhỏ; AI: hoạt chất

Trần Nguyên Hùng, Chung Thanh Nhã, Đỗ Quốc Hoa

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Cochrane library. Insecticide space spraying for preventing malaria transmission Cochrane Systematic Review - Intervention Version published: 02 November 2018.

2. WHO(2003). Space spray application of insecticides for vector and public health pest control. Geneva, (WHO/CDS/WHOPES/GCDPP/2003.5)

3. WHO(2016). WHO recommended insecticides for space spraying against mosquitoes.