Phương tiện tra cứu thông tin về phân bố các loài véc tơ chính truyền bệnh sốt rét trên thế giới
Năm 2013, trên website: https://www.vectorbase.org/taxonomy/anopheles của Viện Các bệnh truyền nhiễm và Dị ứng quốc gia (National Institute of Allergy and Infectious Diseases - NIAID) (một đơn vị thuộc Viện Y tế quốc gia của Bộ Y tế Hoa Kỳ), Chuyên mục VectorBase đã công bố một bản đồ phân bố các véc tơ chính truyền bệnh sốt rét theo các vùng địa lý. Khi tra cứu tài liệu này, có thể nhắp chuột vào các vùng để xem các loài Anopheles, các véc tơ chính truyền bệnh sốt rét và các véc tơ phụ.
Hình ảnh bản đồ phân bố các véc tơ truyền bệnh sốt rét của trang web
Trong đó, các loài véc tơ truyền bệnh có sự phân bố như sau:
Anopheles gambiae: Anopheles gambiae s.s (senso stricto) là véc tơ chính truyền bệnh sốt rét vùng cận Sahara châu Phi. Là một trong 7 phức họp loài Anopheles gambiae
Anopheles arabiensis: Anopheles arabiensis là một trong 7 phức hợp loài An. gambiae, và là một trong những véc tơ quan trọng nhất của bệnh sốt rét ở Sahara châu Phi cận và các đảo xung quanh.
Anopheles melas: Anopheles melas thuộc phức hợp loài của Anopheles gambiae. Đây là loài véc tơ truyền bệnh sốt rét quan trọng ở vùng duyên hải miền tây châu Phi.
Anopheles merus: Anopheles merus thuộc phức hợp loài của Anopheles gambiae. Đây là loài véc tơ truyền bệnh quan trọng ở dọc bờ biển miền Đông và miền Nam châu Phi.
Anopheles quadriannulatus: Anopheles quadriannulatus A thuộc phức hợp loài của Anopheles gambiae. Loài này phân bố ở miền nam châu Phi và không phải là véc tơ truyền bệnh sốt rét.
Anopheles coluzzii: Anopheles coluzzii, trước đây được xem là một trong 7 phức hợp loài Anopheles gambiae (Anopheles gambiae M), và được xem là một loài riêng biệt vào năm 2013 (Coetzee et al.).
Anopheles christyi: Anopheles christyi không phải là véc tơ truyền bệnh sốt rét nhưng là một loài liên quan chặt chẽ với phức hợp Anopheles gambiae.
Anopheles stephensi: Anopheles stephensi phân bố ở miền nam châu Á, từ lục địa Ấn Độ mở rộng về phía tây qua Iran và Iraq vào Trung Đông và Bán đảo Ả Rập ở phía đông Bangladesh, miền nam Trung Quốc, Myanmar và Thái Lan. Anopheles stephensi là một véc tơ chính truyền bệnh sốt rét ở Ấn Độ và Vịnh Ba Tư.
Anopheles albimanus: Anopheles albimanus là một trong những véc tơ chính truyền bệnh sốt rét ở miền nam Mexico, Trung Mỹ, bắc Nam Mỹ và Caribê. Loài này cũng được tìm thấy ở bờ biển Đại Tây Dương.
Anopheles aquasalis: Anopheles aquasalis là véc tơ chính truyền bệnh sốt rét ở các vùng ven biển Nam và Trung Mỹ.
Anopheles atroparvus: Anopheles atroparvus là một dạng phức họp loài của An. maculipennis. Anopheles atroparvus phân bố ở phía bắc và tây Âu, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và miền bắc Italy và là một trong những véc tơ truyền bệnh sốt rét chính ở châu Âu.
Anopheles culicifacies A: Anopheles culicifacies A là một trong 5 phức hợp loài của loài An. culicifacies. Loài này được tìm thấy ở Campuchia, Trung Quốc, Ethiopia, Nepal, Sri Lanka, Thái Lan, Việt Nam, Ấn Độ, Iran và Pakistan, và Anopheles culicifacies A là một véc tơ truyền bệnh sốt rét ở Ấn Độ, Iran và Pakistan
Anopheles darlingi: Anopheles darlingi là một trong những véc tơ truyền bệnh sốt rét quan trọng nhất ở Mexico, Trung và Nam Mỹ.
Anopheles dirus: Phức hợp loài Anopheles dirus bao gồm các loài không phải phải véc tơ truyền bệnh sốt rét và các loài là véc tơ truyền bệnh sốt rét. Anopheles dirus (trước đây là loài An. dirus A) phân bố ở Đông Á (Myanmar, Thái Lan, Campuchia, Lào, Việt Nam và đảo Hải Nam ở Trung Quốc) và được coi là một véc tơ chính truyền bệnh sốt rét.
Anopheles epiroticus: Phức hợp loài Anopheles sundaicus bao gồm Anopheles epiroticus (trước đây là An. sundaicus A), là một véc tơ truyền bệnh sốt rét ở Campuchia, bán đảo Malaysia, Sarawak, Thái Lan và Việt Nam.
Anopheles farauti: Anopheles farauti s.s (sensu stricto) là 1 trong 7 phức hợp loài của An. farauti (trước đây là An. farauti 1). Đây là véc tơ truyền bệnh sốt rét ở Moluccas (Indonesia) và mở rộng về phía đông qua Papua New Guinea (quần đảo Admiralty và quần đảo Bismarck), quần đảo Solomon, New Hebrides (Vanuatu) và Australia.
Anopheles freeborni: Anopheles freeborni phân bố ở miền tây Canada và ở Hoa Kỳ. Đây là loài véc tơ truyền bệnh sốt rét chính ở miền Tây nước Mỹ.
Anopheles funestus: Anopheles funestus phân bố địa lý rộng. Đây là loài véc tơ chính truyền bệnh sốt rét rộng khắp châu Phi.
Anopheles koliensis: Anopheles koliensis là một dạng phức hợp loài của Anopheles punctulatus và phân bố khắp vùng Tây Thái Bình Dương như Indonesia, đảo Papua, Papua New Guinea và quần đảo Solomon. An. koliensis là một vec tơ chính truyền bệnh sốt rét và giun chỉ bạch huyết
Anopheles maculatus: Phức hợp loài Anopheles maculatus là các véc tơ truyền bệnh sốt rét quan trọng chúng phân bố từ tiểu lục địa Ấn Độ qua Đông Nam Á đến Đài Loan. Anopheles maculatus B là một thành viên của phức hợp này.
Anopheles minimus: Anopheles minumus s.s (sensu stricto) trước đây là An. minimus A, là một dạng phức hợp loài của Anopheles minimus. Phân bố ở phía bắc Ấn Độ về phía đông qua Việt Nam và phía bắc qua miền nam Trung Quốc, bao gồm Đài Loan. Loài Anopheles minumus s.s là một trong những véc tơ chính truyền bệnh sốt rét ở Đông Nam Á.
Anopheles nili: Anopheles nili phân bố khắp vùng cận Sahara châu Phi và là một véc tơ chính truyền bệnh sốt rét ở Tây Phi.
Anopheles punctulatus: Anopheles punctulatus thuộc phức hợp loài của Anopheles punctulatus. Loài này phân bố khắp vùng Tây Thái Bình Dương như Úc, Indonesia, New Guinea (Đảo) - Papua New Guinea và Quần đảo Solomon. An. punctulatus là một vec tơ chính truyền bệnh sốt rét và giun chỉ bạch huyết ở khu vực này.
Anopheles quadrimaculatus: Anopheles quadrimaculatus thuộc nhóm Maculipennis và nhóm phụ Quadrimaculatus. Phân bố ở nửa phía Đông của Hoa Kỳ, Đông Nam Canada và đông bắc Mexico. An. quadrimaculatus có khả khả năng truyền bệnh sốt rét ở Hoa Kỳ.
Anopheles sinensis: Anopheles sinensis được xem là một véc tơ truyền bệnh sốt rét do loài P.vivax ở Trung Quốc và Hàn Quốc. Loài này phân bố phổ biến trên khắp Đông Nam Á từ Pakistan đến Nhật Bản và xa về phía nam như Thái Lan và Indonesia.
TS. Đoàn Bình Mình, CN. Trần Nguyên Hùng