Dịch và sự lan truyền bệnh chikungunya

Bệnh chikungunya là bệnh do muỗi truyền, bệnh được mô tả lần đầu năm 1952 trong vụ dịch chikungunya ở miền nam nước Cộng hòa Tanzania.


Tên chikungunya có nguồn gốc trong ngôn ngữ kimakonde có nghĩa người khom lưng - người bị đau khớp, bệnh gây ra do virus thuộc họ togaviridae. Từ đó đến nay đã có nhiều vụ dịch xảy ra ở châu Phi, Ấn Độ, Đông Nam Á.

Véc tơ chủ yếu là giống aedes, mà chủ yếu là Ae. aegypti, Ae. albopictus. Bệnh chikungunya thường có biểu hiện nhẹ mà có thể nhầm với bệnh sốt dengue. Triệu chứng bao gồm sốt, đau đầu, đau khớp, cơ, nổi mề đay. Người bệnh có thể bị nhiễm trong nhiều tháng hoặc có thể nhiều năm. Đối với trẻ nhỏ bệnh chikungunya có thể gây tử vong.

Miễn dịch trong cộng đồng, nơi muỗi có số lượng lớn, dịch xảy ra có thể ảnh hưởng tới hàng ngàn người, việc chẩn đoán chikungunya có thể bị bỏ quên. Những vụ dịch chikungunya thường xảy ra luân phiên ở Đông và Tây Phi ở mức độ thấp, riêng năm 1999- 2000 có khoảng 50.000 người bị nhiễm chikungunya trong vụ dịch ở Công Gô. Những vụ dịch chikungunya thường cách nhau trên 10 năm như Ấn Độ 1960 và 1973, Indonexia 1985 và 2001-2007.

Những vụ dịch gần đây 2001-2007:
Bắt đầu từ tháng 2/2005, vụ dịch nghiêm trọng đã xảy ra ở các đảo phía tây của Ấn Độ Dương như Comoros, Madagasca, Mayotte, Mauritius, La Reunion, Seychelles. Ở La Reunion tháng 6 năm 2006 có khoảng 266.000 ca chiếm 1/3 dân số. 2007 dịch chikungunya lại xảy ra ở đây. Vec tơ chủ yếu ở La Reunion là Ae. Albopictus. Seychelles 9000 ca, Mayotte 7290 ca, Mauritus 6000 ca. Chikungunya xâm nhập vào châu Âu khi khách du lịch từ La reunion trở về.

Ở Pháp giữa tháng 4/2005 và tháng 8/2006 có 808 ca chikungunya được xác định. Ở Đức, Ý, Na Uy, Tây Ban Nha cũng đã có báo cáo ca chikungunya. Mặc dù Ae. albopictus có mặt ở châu Âu như Anbani, Bỉ, Bosnia, Croatia, Pháp, Hy Lạp, Ý, Montenego, Hà Lan, Serbia, Tây Ban Nha v.v nhưng không có bằng chứng về sự lan truyền chikungunya tại địa phương.

Trong năm 2006, Ấn Độ có 1,39 triệu ca lan rộng khắp 16 bang, Năm 2006, có vụ dịch ở Andoman, đảo Nicobar Malaysia, tháng 11/2006 ở Srilanka, tháng 4/2007 ở Indonexia có 15.207 ca ở 7 tỉnh.
Năm 2006, có 9 ca xâm nhập vào Caribe, Martini, Guadeloup từ khách du lịch ở Ấn Độ Dương. Ở Mỹ có 37 ca từ khách du lịch Ấn Độ, Srilanka, La reunion, Zimbawe. Ae. albopictus phân bố rộng rãi ở Trung và Nam Mỹ.

Năm 2007 có vụ dịch chikungunya ở Gabon 17.618 ca. Tháng 11/2006 Ae.albopictus được tìm thấy và dương tính với virus chikungunya. Tháng 8/2007 đã tìm thấy ca nhiễm tại địa phương ở tỉnh Ravenra, Đông Bắc nước Ý.

Ở châu Âu, Ae. albopictus được xác định là nhạy với virus chikungunya ở Ấn Độ Dương. Những mẫu muỗi này được thu thập từ bọ gậy và nuôi phòng thí nghiệm. Muỗi cái trưởng thành cho hút máu có nhiễm virus chikungunya từ đảo La Reunion. Ae. albopictus sau 12-14 ngày tuổi tỷ lệ dương tính 77,7% với Ae. detritus, 25% với Ae. caspius, Ae. vittatus cũng dương tính.
Những nghiên cứu này cho thấy khả năng những giống Aedes này vận chuyển bệnh chikungunya cao.

Kiểu gen của virus chikungunya đã được xác định là cơ sở hữu ích để xác định nguồn gốc những vụ dịch ở đảo Ấn Độ Dương cũng như bằng chứng cho sự luân phiên vụ dịch ở mức độ cao.
Trong suốt những vụ dịch, virus chikungunya bị đột biến thành nhiều dòng virus đã được xác định. Nguồn gốc virus chikungunya là ở châu Phi. Virus gây những vụ dịch luân phiên ở đảo Ấn Độ Dương thì khác biệt với virus ở châu Phi. Bằng chứng từ kiểu gen cho thấy sau khi virus chikungunya tiến tới đảo La Reunion trước khi truyền bệnh, đột biến đã xảy ra và điều này đã làm tăng sự vận nhiễm bởi Ae.albopictus.

Ae.aegypti được xác định ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, Ae. albopictus tồn tại ở vùng lạnh hơn và vùng địa lý rộng hơn, Ae. albopictus có những nơi để đẻ trứng nhiều hơn.

Phòng chống:
Yếu tố chìa khóa làm tăng vùng địa lý của Ae. albopictus là do toàn cầu hóa thương mại, đặc biệt sự vận chuyển từ nước này sang nước khác. Cả Ae. aegypti,Ae. albopictus giai đọan trứng chịu được khô hạn có thể sống sót sau nhiều tuần, những hành trình dài bằng đường biển, đường hàng không, đường bộ. Cả hai loài muỗi này cũng là véc tơ của các loại virus khác như dengue và có thể liên quan sức khỏe cộng đồng giữa nước này với nước khác, lục địa này với lục địa khác.

Tương tự phòng chốn véc tơ sốt xuất huyết, có thể làm giảm mật độ muỗi bằng giảm vật chứa nước, phun hóa chất, làm giảm môi trường đẻ, diệt bọ gậy, ở vùng quê thì có khó khăn do có môi trường tự nhiên, cũng như nhân tạo thích hợp cho muỗi đẻ. Bảo vệ cá nhân khi có dịch chikungunya là mặc quần áo giảm tối đa muỗi đốt, bôi kem xua, tẩm mùng và ngủ mùng cả ban ngày và ban đêm, đặc biệt đối với trẻ em. Phun hóa chất, sử dụng nhang muỗi.

Lê Tấn Kiệt Sưu tầm