DEMODEX (GHẺ THÂN DÀI)

1. VỊ TRÍ PHÂN LOẠI

2. THÀNH PHẦN LOÀI VÀ PHÂN BỐ

2.1. Trên thế giới

Demodex có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp dēmos "chất béo" và dēx, "sâu gỗ". Demodex là một giống thuộc họ Demodicidae, chúng sống ký sinh trong hoặc gần nang tóc của động vật có vú. Hiện nay đã phát hiện được khoảng 65 loài Demodex. Hai loài sống ký sinh trên người: Demodex folliculorum và Demodex brevis. Loài Demodex canis sống trên con chó nuôi. Đây là những loài phân bố rộng khắp thế giới [4].

D. folliculorum lần đầu tiên được Simon mô tả vào năm 1842; D. brevis được Akbulatova xác định vào năm 1963. D. folliculorum được tìm thấy trong nang lông, trong khi D. brevis sống ở các tuyến bã nhờn kết nối với nang lông. Cả hai loài này chủ yếu được tìm thấy ở mặt, gần mũi, lông mi và lông mày, nhưng cũng xuất hiện ở những nơi khác trên cơ thể [4].

2.2. Việt Nam

Hiện nay ở Việt Nam Demodex còn gọi là ghẻ thân dài và ghi nhận có 2 loài Demodex ký sinh ở người là Demodex folliculorum và Demodex brevis [1]. Và 1 loài Demodex canis ký sinh ở chó [2].

2.3. Khu vực Nam Bộ - Lâm Đồng

Cho đến nay khu vực chỉ mới phát hiện được 3 loài: Demodex folliculorum và Demodex brevis [1]. Và 1 loài Demodex canis [2].

3. ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC

3.1. Đặc điểm hình thể

3.1.1. Trứng:

Hình 13.1. Hình thể trứng Demodex [5]

Trứng có dạng hình trái tim dài 0,1 mm.

3.1.2. Ấu trùng:

Hình 13.2.Hình thể ấu trùng Demodex [5]

Ấu trùng thân dài có 6 chân.

Hình 13.3.Hình thể tiền thanh trùng (A) và thanh trùng (B) của demodex [5]

Thanh trùng có hình dạng giống con trưởng thành. Thanh trùng có 2 giai đoạn: tiền thanh trùng và thanh trùng

3.1.3. Demodex trưởng thành:

Hình 13.4.Hình thể cái ghẻ trưởng thành [6]

Demodex trưởng thành có chiều dài khoảng 0,1 mm – 0,3 mm. Con đực ngắn hơn con cái. Cơ thể của chúng thon dài gồm hai phần, đầu giả và ngực bụng. Phần đầu giả có miệng giống như chiếc kim sắc, nó có thể ghim trực tiếp vào trong tế bào để hút chất dinh dưỡng. Phần ngực có 4 đôi chân ngắn và 8 giác bám ở mặt dưới ngực. Cơ thể được bao phủ một lớp vảy [1, 3].

Demodex ký sinh ở người có 2 loại: Loại dài (Demodex folliculorum) và loại ngắn (Demodex brevis)

3.2. Vòng đời phát triển

Hình 13.5.Vòng đời phát triển của demodex [7]

Chu kỳ phát triển của Demodex qua các giai đoạn: Trứng, ấu trùng, tiền thanh trùng - thanh trùng và con trưởng thành. Cả con đực và con cái Demodex đều có bộ phận sinh dục. Giao phối diễn ra trong nang lông, và trứng được đẻ ở bên trong nang lông hoặc tuyến bã nhờn. Sau 3 – 4 ngày trứng nở ra ấu trùng có ba đôi chân và khoảng 7 ngày qua 2 lần lột xác ở giai đoạn tiền thanh trùng và thanh trùng chúng phát triển thành con trưởng thành có bốn đôi chân [1, 3].

3.3. Tập tính [1, 3, 4, 5]

Demodex ký sinh trên người, thường ký sinh ở mặt và nang lông. Demodex thường sống thành đôi, thích sống trong môi trường nóng ẩm và hoạt động mạnh trong bóng tối. Cơ thể di chuyển chậm với vận tốc 8-16 cm trong một giờ. Sự thụ tinh xảy ra ở miệng nang lông, sau khi thụ tinh, con cái đào hang đến tuyến bã đẻ trứng ở đó, con cái đẻ 20 – 25 trứng trong một nang lông và sống 5 ngày sau đẻ trứng, demodex chết ở trong da ngay sau khi đẻ trứng. Sau khi chết, xác của chúng hóa lỏng và phân hủy trong da. Khi trứng nở, qua nhiều giai đoạn lột xác, đến giai đoạn lột xác cuối cùng Demodex mới bò lên từ miệng nang lông đã mở sang nang lông khác, ở nang lông mới sự thụ tinh bắt đầu và cho ra thế hệ mới.

Hình 13.6. Vị trí demodex thường hay ký sinh ở người [8]

Demodex ăn những tế bào chết, hormone và chất dầu có trong chất bã.

Demodex có thể sống mọi nơi trên cơ thể nơi có nang lông và tuyến bã, nhiều nhất ở mặt đặc biệt mi mắt, mũi, má, trán, thái dương, xung quanh miệng, rãnh mũi má, ống tai ngoài. Ngoài ra Demodex còn tìm thấy trên da đầu, ngực, lưng, đầu vú, ở quy đầu, mu sinh dục, mông. Những khu vực này có điều kiện thích hợp nhất để chúng sống, sinh sản và là nơi có nhiệt độ thuận lợi nhất cho sự phát triển. Demodex flliculorum cũng có thể sống ở chân lông mi và có thể đó là lý do gây ra viêm, ngứa và nhiễm trùng mi mắt. Chân tóc cũng thường bị nhiễm trùng với biểu hiện ngứa.

4. VAI TRÒ Y HỌC [3, 4]

Demodex gây viêm da thường hay gặp ở da mặt, ở lứa tuổi trung niên, khi hệ thống miễn dịch bị suy yếu thì chúng nhanh chóng tăng sinh số lượng gây nên tình trạng viêm. Có trường hợp nhiễm Demodex mà không có biểu hiện lâm sàng, chỉ khi sức đề kháng của cơ thể giảm xuống và số lượng Demodex nhiều mới có biểu hiện lâm sàng, có thể nhiễm ký sinh trùng vài tháng, vài năm mới biểu hiện bệnh. Một số yếu tố thuận lợi để Demodex phát triển và gây bệnh là da tiết bã nhờn nhiều, da mặt bẩn, thương tích xây sát, môi trường độ ẩm, mỹ phẩm kích ứng…

Đường lây: Lây lan qua tiếp xúc trực tiếp hoặc có thể là do bụi có chứa trứng bám vào da, hoặc đồ dùng chung, hôn, cọ má , sử dụng khăn chung.

Lâm sàng: Demodex làm tắc nghẽn các nang và ống dẫn của tuyến bã nhờn làm tăng sản biểu mô, xác và chất thải của Demodex có thể gây ra phản ứng dị ứng. Các loại tổn thương do Demodex gây ra: đám đỏ da, mụn mủ, sẩn đỏ, giãn mạch, có thể gây rụng lông mày, lông my, rụng tóc, viêm bờ mi. Ngứa, rát vùng tổn thương.

Có ba thể chính:

- Viêm nang lông dạng vảy phấn (thể nhẹ nhất): thương tổn là đám da đỏ, bề mặt có những vảy da, nút sừng ở nang lông, bệnh nhân có cảm giác kiến bò trên da.

- Viêm da Demodex dạng trứng cá đỏ.

- Trứng cá đỏ thể u hạt (thể này ít gặp, thường gặp ở những người bị suy giảm miễn dịch).

Điều trị:

- Nguyên tắc điều trị: Loại bỏ demodex sớm; chống nhiễm trùng. Điều trị nên được bắt đầu sớm vì demodex rất dễ lây và lây lan nhanh thông qua việc ôm, hôn nhau, sử dụng khăn chung...Hạn chế sử dụng mỹ phẩm (Chứa rất nhiều dinh dưỡng làm cho demodex phát triển).

• Có thể dùng kem permethrin bôi hoặc kem metronidazol phối hợp với uống metronidazol 1g/ngày trong 1 tuần.

5. BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG [3]

Rửa sạch mặt hai lần mỗi ngày với một chất tẩy rửa không xà phòng

Tránh các chất tẩy rửa dầu và trang điểm nhờn

Tẩy tế bào chết định kỳ để loại bỏ các tế bào da chết.

6. PHƯƠNG PHÁP THU THẬP, ĐIỀU TRA [3]

Dùng dao mổ tiệt trùng cạo vẩy da trên nang lông, cạo sâu hơn cạo nấm nhằm lấy được hầu hết bề mặt của lớp sừng và một phần nang lông. Tập trung bệnh phẩm trên lam kính, nhỏ 1 giọt KOH 40%. Để 2- 3 giờ đọc kết quả với kính hiển vi độ phóng đại thấp ( vật kính 4 hay 10 ) soi.

Nếu ≥ 5 con / Vi trường: Demodex là căn nguyên gây bệnh

Nếu < 5 con / Vi trường:Demodex không phải là căn nguyên gây bệnh

7. HÌNH ẢNH MỘT SỐ LOÀI CÁI GHẺ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Văn Châu, Nguyễn Mạnh Hùng, Hồ Đình Trung (2011), Thực hành kỹ thuật chân đốt y học, NXB Y học, Hà Nội, 462.

2. Nguyễn Hồ Bảo Trân và Nguyễn Hữu Hưng, 2014. Tình hình nhiễm ngoại ký sinh trên chó tại thành phố Cần Thơ. Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần thơ (2).

3. Parvaiz Anwar Rather and Iffat Hassan. Human Demodex Mite: The Versatile mite of dermatological importance. PubMed Central® (PMC) is a free full-text archive of biomedical and life sciences journal literature at the U.S. National Institutes of Health's National Library of Medicine (NIH/NLM).

4. https://en.wikipedia.org/wiki/Demodex

5. https://www.hindawi.com/journals/bmri/2015/259109/

6. https://www.factroom.ru/zhivotnye/demodex

7. https://musculacaocientificablog.wordpress.com/2016/09/23/demodex-ectoparasitas-da-pele-humana/

8. https://crystaloptometry.co.uk/-11-demodex-treatment-blephaitis

9. https://www.uniprot.org/taxonomy/481310

10. http://btb.animaldisease.org/PIC/PIC/Parasite-Image-Collection/Demodex.html

11. https://www.nature-microscope-photo- video.com/en/photos/parasitology/ectoparasites/arachnida-arachnids/0109010202i-demodex-canis-demodectic-mange-100x.html

12. https://pro.dermavet.fr/demodex-cornei-adulte/

13. https://www.pinterest.com/pin/28429041375307916/

14. http://www.scielo.org.pe/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1609-91172013000100018