Tình trạng kháng hóa chất diệt côn trùng của các vectơ sốt rét

Biết tình hình kháng hóa chất diệt côn trùng là một yêu cầu cơ bản để định hướng việc sử dụng các chất này trong các chương trình phòng chống sốt rét.

Sự lan truyền bệnh sốt rét trong khu vực sông Mekongchủ yếu tập trung tại các vùng rừng rậm dọc theo các biên giới quốc gia, do đó lý tưởng là việc sử dụng hoá chất diệt côn trùng phải được quyết định ở mức độ khu vực. Vì thế việc giám sát tình hình kháng hoá chất diệt côn trùng ở tầm mức liên quốc gia là cần thiết để có được những số liệu cơ bản có thể so sánh được về kháng hoá chất diệt côn trùng.

Phương pháp

Một màng lưới giám sát kháng hóa chất diệt côn trùng, MALVECASIA, được thiết lập tại khu vực sông Mekong để đánh giá tình hình kháng hoá chất diệt côn trùng của các vectơ sốt rét chính tại Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam. Từ 2003 đến 2005 đã thực hiện các thử nghiệm sinh học trên muỗi trưởng thành bằng thử nghiệm nhạy cảm chuẩn của YTTG với các nồng độ permathrin 0,75% và DDT 4%. Các thử nghiệm được tiến hành thêm với các hoá chất diệt côn trùng pyrethroid sử dụng trong các chương trình phòng chống sốt rét quốc gia khác nhau.

Kết quả

Vectơ chính của các ổ sốt rét rừng rậm, Anopheles dirus s.s. vẫn còn nhạy với permethrin. Tuy nhiên tại khu vực miền Trung của Việt Nam, loài này cho thấy có khả năng kháng với các pyrethroids loại II. Trong lưu vực sông Mekong, Anopheles epiroticus đã kháng mức độ cao với tất cả các pyrethroid được thử nghiệm. Loài này còn nhạy với DDT, ngoại trừ vùng gần TP. Hồ Chí Minh nơi có thể có kháng với DDT. Tại Việt Nam, có các quần thể Anopheles minimus s.l. nhạy và tăng sức chịu đựng với pyrethroid, trong khi tại Campuchia, Lào và Thái Lan thì Anopheles minimus s.l. vẫn còn nhạy. Chỉ có hai quần thể Anopheles minimus s.l. có tăng sức chịu đựng với DDT. Anopheles vagus đã kháng với DDT và nhiều loại pyrethroid tại Việt Namvà Campuchia.

Kết luận

Đây là lần đầu tiên có một cuộc điều tra trên diện rộng ở mức liên quốc gia về tình hình kháng hoá chất diệt côn trùng của các loài Anopheles tại khu vực sông Mekong. Đến nay đã có được các số liệu cơ bản về tình hình kháng hoá chất diệt côn trùng tại khu vực sông Mekong, cho phép theo dõi chiều hướng của tình hình nhạy cảm trong vùng và làm cơ sở cho việc xử trí kháng hoá chất sau này.

Có những sự khác biệt lớn giữa các loài và các quốc gia về tình hình kháng hoá chất diệt côn trùng. Tại Việt Nam, kháng hoá chất được thấy chủ yếu tại những vùng sốt rét lưu hành thấp hay không có lan truyền sốt rét, do đó một sự thay đổi tức thời về chiến lược phòng chống vectơ sốt rét là không cần thiết.

Tuy nhiên việc xử trí vấn đề kháng là quan trọng vì nguy cơ di trú của các muỗi mang các gen kháng từ vùng không lưu hành vào vùng lưu hành sốt rét. Ngoài ra cần phải giám sát cẩn thận chiều hướng kháng và cần phải đánh giá tác động của các phương tiện phòng chống vectơ hiện có trên các quần thể kháng.