Tình hình kháng thuốc sốt rét dọc biên giới Thái Lan – Miến Điện

Sự xuất hiện Plasmodium falciparum kháng với các dẫn xuất artemisinin của là mối quan tâm của cộng đồng y tế trong nhiều năm nay. Cơ hội ngăn chặn những ký sinh trùng kháng thuốc trước khi chúng lan ra khắp thế giới là hạn chế.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã khuyến nghị liệu pháp trị liệu hàng đầu cho các trường hợp sốt rét không biến chứng là thuốc phối hợp artemisin. Sự tăng cường sử dụng thuốc phối hợp có hiệu quả cao này có vai trò rất quan trọng trong những thành công gần đây trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét. Hiện tại, chưa có thuốc sốt rét nào khác đạt cùng mức độ hiệu lực và sự dung nạp như ACTs.

Nghiên cứu với tên sự xuất hiện của ký sinh trùng sốt rét kháng với artemisinin ở biên giới tây Thái Lan: một nghiên cứu dọc của Nosten và các đồng nghiệp (Lancet, 5 April 2012) chứa đựng các bằng chứng quan trọng về sự tồn tại của Plasmodium falciparum kháng artemisinin ở một số vùng thuộc phía tây Thái Lan. Khám phá này làm tăng thêm mối quan tâm của WHO và các đối tác khác về sự xuất hiện kháng artemisinin dọc theo biên giới Thái Lan – Miến Điện. Dựa trên nghiên cứu này, WHO nhắc lại lời kêu gọi cộng đồng chống sốt rét toàn cầu và các tổ chức tài trợ khẩn cấp đẩy mạnh các nỗ lực để ngăn ngừa và khống chế kháng thuốc ở cả Thái Lan và Miến Điện, và tăng cường hơn nữa vào những biện pháp đang được thực hiện tại Tiểu vùng sông Mekong.

4 nước bị ảnh hưởng bởi sự xuất hiện kháng thuốc nhất là Campuchia, Thái Lan, Việt Nam và Miến Điện. Trong số này, Miến Điện chịu gánh nặng sốt rét nhiều nhất. Hơn 40 triệu người, tức khoảng 69 % dân số Miến Điện sinh sống ở vùng sốt rét, và 24 triệu người sống ở vùng sốt rét lưu hành nặng. Năm 2010, Miến Điện đã báo cáo có 650 000 ca mắc sốt rét và 788 ca tử vong liên quan tới sốt rét tại cơ sở y tế công. Với tình trạng di dân tràn lan, cùng với việc sử dụng rộng rãi liệu pháp đơn trị liệu artemisinin, và với vị trí địa lý cạnh Ấn Độ, Miến Điện có ảnh hưởng then chốt đến sự thành công hay thất bại của nỗ lực ngăn sự xuất hiện của kháng artemisinin trên toàn cầu

Tuy nhiên, WHO vẫn trấn an rằng hiệu quả của ACTs ở Miến Điện hoặc ở các nước khác thuộc Tiểu vùng sông Mekong chưa đến mức phải báo động. Cho dù ACTs có thể cần thời gian dài hơn để điều trị bệnh nhân ở các cơ sở có kháng artemisinin, nhưng nó vẫn là thuốc điều trị hiệu quả nhất đối với sốt rét không biến chứng, miễn là các thuốc phối hợp có hiệu quả. Đa số bệnh nhân có đáp ứng chậm với artemisinin vẫn được chữa khỏi với sự hỗ trợ của thuốc phối hợp. Tại Miến Điện, ba loại thuốc ACTs đã đăng ký hãy còn hiệu lực cao ở toàn bộ các điểm giám sát, với hiệu quả đạt được > 95%.

Kế hoạch ngăn chặn kháng aretemisin toàn cầu

WHO cảnh báo về mối đe dọa kháng artemisin ở tiểu vùng sông Mekong lần đầu tiên vào năm 2005, sau khi tiến hành nghiên cứu thường qui về hiệu quả thuốc đã chỉ ra rằng thời gian làm sạch P.falciparum khỏi cơ thể bệnh nhân kéo dài hơn, trường hợp kháng artemisin xác định đầu tiên được tìm thấy ở miền tây Campuchia, dọc biên giới Thái Lan – Campuchia vào cuối năm 2006, sau sự kiện này, đầu năm 2007, WHO đã tổ chức một cuộc họp với các đối tác, và kết quả là tổ chức Bill & Melinda Gates tài trợ cho Dự án Artemisinin Resistance Confirmation, Characterrization and Containment Project (ARC3)

Tiếp sau đó, WHO đã mở rộng hoạt động giám sát các dấu hiệu kháng thuốc ở tiểu vùng sông Mekong, và đã tìm ra bằng chứng nghi ngờ kháng thuốc ở Miến Điện, Việt Nam và dọc biên giới Miến Điện – Trung Quốc. Tuy nhiên, cho đến nay chỉ các trường hợp được tìm thấy ở các làng Pailin và Tasahn ( miền Tây Campuchia) và ở các làng Wang Pha/Mae Sot (miền tây Thai Lan) là phù hợp với định nghĩa kháng artemisinin của WHO

Năm 2010, WHO bắt đầu triển khai kế hoạch toàn cầu ngăn chặn sốt rét kháng Artemisinine _GPARC. Kế hoạch này được phác thảo theo sự bàn bạc với toàn bộ thành viên của đối tác Đẩy lùi sốt rét -_RBM, cũng như các tổ chức tài trợ và các công ty dược. Bắt đầu vào tháng 1 năm 2011, GPARC đã kêu gọi cộng đồng y tế toàn cầu tiến hành các hoạt động khẩn cấp để bảo vệ hiệu quả của ACTs, ngăn chặn kháng artemisinin ở các điểm nóng hiện tại và ngăn cản sự lan rộng ra thế giới. WHO đã kêu gọi cả các nước có sốt rét lưu hành và các tổ chức tài trợ điều chỉnh kế hoạch toàn cầu phù hợp với các chương trình hoạt động ở mức độ quốc gia

WHO nhấn mạnh sự thích hợp của GPARC tới toàn bộ các nước có sốt rét lưu hành, không chỉ ở các nơi xuất hiện kháng xác định hoặc nghi ngờ kháng. Ước lượng ngân sách đòi hỏi cho việc triển khai GPARC trên toàn cầu ước lượng 175 triệu đô la, trong đó chỉ hơn 100 triệu đô la dành cho hỗ trợ chương trình. Cho đến giờ, số tiền được giải ngân cho các hoạt động liên quan GPARC vẫn chỉ rất hạn chế, trong khi đó các cố gắng ngăn ngừa và khống chế chỉ mới được giới hạn ở tiểu vùng sông Mekong

Tại Miến Điện, các nghiên cứu đã được tiến hành tại các ngoại ô thuộc vùng phía đông – dọc biên giới Thái Lan đã tìm ra bằng chứng của nghi ngờ kháng artemisinin. Tuân thủ theo khuyến nghị của GPARC, chính phủ đã phát triển chiến lược ngăn chặn kháng artemisinin ở Miến Điện (MARC). Với sự giúp đỡ của WHO và một số nhà tài trợ quốc tế, chương trình ngăn chặn kháng thuốc đã bắt đầu từ năm 2011, và các kết quả hoạt động của năm đầu tiên sẽ được trình bày vào tháng 6 năm 2012. Tuy nhiên, Miến Điện hiện nay đối mặt với sự thiếu hụt lớn về ngân sách, điều này ngăn cản triển khai đầy đủ MARC

Hiện tại, các hoạt động ngăn chặn kháng thuốc đang được triển khai tại Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Việt Nam cũng cần sự giúp đỡ cấp bách về tài chính để mở rộng các biện pháp phòng chống sốt rét và các nỗ lực ngăn chặn kháng thuốc. Hiện tại, WHO đang làm việc với các nước bị ảnh hưởng để phát triển một khung hoạt động chung của khu vực để ngăn chặn đề kháng artemisinin cho các nước Đông Nam Á. Khung này sẽ được thảo luận vào 24 – 26 tháng 4 năm 2012 ở BangKok, Thái Lan tại cuộc họp của các chuyên gia cấp cao WHO – ASEAN họp về vấn đề kháng thuốc sốt rét. Trong cuộc họp này, 4 ổ chức tài trợ AusAID, DPID, USAID và tổ chức Bill & Melinda Gates được trông đợi trình bày một báo cáo đánh giá về những tiến bộ gần đây việc ngăn chặn kháng thuốc tại Tiểu vùng sông Mekong

Hiện tại, chưa nhận ra một dấu hiệu phân tử của kháng artemisinin, vì vậy không rõ ký sinh trùng kháng thuốc miền tây Thái Lan xuất hiện độc lập hay đã lan từ miền tây Campuchia. WHO khẩn thiết kêu gọi các nhà nghiên cứu tiến hành các nghiên cứu khoa học sâu hơn để đạt được kết luận về nguồn gốc của ký sinh trùng kháng thuốc

Kết luận

Bài viết đăng tải trên Lancet bởi Nosten và đồng nghiệp như là một nhắc nhở rằng vấn đề kháng artemisinin ở Tiểu vùng sông Mekong đòi hỏi sự đáp ứng cấp bách của quốc tế. Phương tiện truyền quốc tế tập trung sự chú ý vào nghiên cứu này, trong khí đó có một số gây hoang mang quá mức – điều này tạo cho WHO và Liên hợp quốc đẩy mạnh sự nhận biết lớn hơn về tầm quan trọng của việc giám sát kháng thuốc sốt rét cũng như mở rộng các cố gắng ngăn chặn kháng thuốc tại các quốc gia bị ảnh hưởng. WHO khẩn thiết kêu gọi các nhà tài trợ, các quỹ hỗ trợ tài chính cho Miến Điện và Việt Nam để mở rộng các cố gắng phòng chống sốt rét, đẩy mạnh các hoạt động giám sát và ngăn chặn khả năng lan rộng thuốc

Tài chính cũng cần thiết để tăng cường các hợp tác xuyên biên giới giữa các nước này và để hài hòa cân đối các hoạt động liên quan tới sốt rét trong vùng. Thêm vào nữa, cần thiết đẩy mạnh các cố gắng loại bỏ các liệu pháp đơn trị liệu artemisinin ở thị trường trên khắp thế giới. Mặc dù năm 2007 World Health Assembly Resolution đã đề cập vấn đề này, 25 nước hãy còn cho phép tiếp thị liệu pháp đơn trị liệu và 28 công ty dược tiếp tục tung ra thị trường các sản phẩm. Bệnh sốt rét được chỉ rõ là một trong các ưu tiên then chốt trong chương trình hoạt động 5 năm của Tổng Thư ký Liên hợp quốc (2012 - 2017), đây là một cơ hội không có tiền lệ để triển khai đầy đủ chiến lược sốt rét toàn cầu – bao gồm GPARC và đẩy mạnh việc chống lại mối đe dọa kháng thuốc sốt rét đang nổi lên.

P.QLKH - ĐT

Nguồn: Dịch bài bài viết tổng hợp về tinh hinh khangtình hình kháng artemisinine tai khu vuc Tieu vung songtại khu vực Tiểu vùng sông Mekong của Dr Pascal (WHO), ngày 16 tháng 4 năm 2012