Ước lượng tử vong do sốt rét toàn cầu giai đoạn 1980 – 2010

Tiến sĩ Christopher Murray và các đồng nghiệp ở Viện Đo lường và Đánh giá Y tế (IHME) tại Mỹ đã tái phân tích các dữ liệu tử vong do sốt rét trên thế giới trong giai đoạn 1980-2010. Kết quả nghiên cứu được công bố trên tạp chí Lancet vào tháng 2 năm 2012 như sau:

Tử vong do sốt rét năm 1980 là 995 000 (711 000-1 412 000). Năm 2004 là thời điểm bệnh sốt rét gây tử vong nhiều nhất 1 817 000 (1 430 000-2 366 000). Năm 2010 số tử vong do sốt rét giảm xuống là 1 238 000 (929 000-1 685 000) cao gần gấp đôi con số được ước tính bởi WHO là 655.000 người (537 000 - 907 000)

- Tại châu Phi, tử vong do sốt rét năm 1980 là 493 000 (290 000-747 000), năm 2004 tăng lên 1 613 000 (1 243 000-2 145 000), năm 2010 hạ xuống là 1 133 000 (848 000 -1 591 000), từ năm 2004 đến 2010 tử vong do sốt rét giảm khoảng 30%

- Khu vực ngoài châu Phi, tử vong do sốt rét năm 1980 là 502 000 (322 000-833 000), sau đó giảm dần xuống 104 000 (45 000 -191 000) vào năm 2010

Năm 2010 ước lượng tử vong do sốt rét ở nhóm tuổi 5 hoặc lớn hơn vào khoảng 524 000, chiếm tới 42% (châu Phi : 435 000 (307 000 - 658 000), khu vực ngoài châu Phi : 89 000 (33 000-177 000)), trong khi đó theo ước tính của WHO thì tử vong do sốt rét ở nhóm này là 91 000

Bằng việc sử dụng dữ liệu từ hệ thống đăng ký hộ tịch, các báo cáo từ phỏng vấn người thân hoặc người đã chăm sóc người đã qua đời để truy tìm nguyên nhân tử vong (verbal autopsies) và ước lượng mức độ lưu hành sốt rét để xây dựng mô hình đánh giá bệnh sốt rét từ năm 1980 đến 2010, tiến sĩ Murray và đồng nghiệp đã báo cáo số người chết vì sốt rét trên thế giới trong 30 năm qua có thể cao hơn so với con số mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính trước đó, đặc biệt là số tử vong do sốt rét ở nhóm 5 tuổi hoặc người lớn. Nhưng theo các chuyên gia, điều đáng mừng là số người chết đã giảm mạnh so với mức khoảng 1,8 triệu hồi năm 2004. Các nhà nghiên cứu cũng khẳng định xu hướng giảm dần số lượng tử vong do sốt rét trong bản báo cáo của WHO. Đóng góp to lớn cho sự thành công to lớn đó là sự nỗ lực từ các chính phủ, của các tổ chức Quốc tế, đặc biệt của Quỹ toàn cầu chống AIDS, lao và sốt rét (Global Fund) nhằm giải quyết căn bệnh này, nhưng để đạt tới mục tiêu loại trừ và thanh toán sốt rét thì cần phải sự đóng góp đầu tư nhiều hơn nữa

Hiện đã có nhiều nhóm nhà khoa học tranh luận về độ tin cậy con số tử vong do sốt rét giai đoạn 1980 – 2010 trong nghiên cứu của tiến sĩ Christopher Murray. WHO cũng đã lên tiếng bảo vệ những con số của mình. Người phát ngôn của WHO Gregory Hartl đã phát biểu trên Voice of America rằng các tác giả đã sử dụng phương pháp “verbal autopsies” hơn là việc chẩn đoán trong phòng thí nghiệm“ Họ dựa vào việc phỏng vấn từ một người bạn hoặc người thân nói rằng người X chết vì sốt. Tuy nhiên, chúng ta biết rằng có rất nhiều bệnh khác nhau gây nên triệu chứng sốt”

Trên Lancet, ngày 20/2/2012, Raymond G Chambers, phái viên Liên Hiệp quốc đã phát biểu: đồng ý rằng thông điệp quan trọng hơn của tiến sĩ Christopher Murray là trong thời gian qua với sự đóng góp to lớn của Quỹ toàn cầu, cuộc chiến chống sốt rét đã tạo ra một thành quả to lớn, hàng trăm ngàn mạng người đã được cứu sống nhờ tiếp cận được các loại thuốc sốt rét tốt và sử dụng màn có chất diệt trừ côn trùng, tiến sĩ Christopher Murray đã khẳng định báo cáo của WHO về xu hướng giảm tử vong do sốt rét, nhưng số tử vong do sốt rét cao gần gấp đôi, đặc biệt số tử vong do sốt rét ở người lớn chiếm một lượng lớn hơn so với báo cáo của WHO. Ông bình luận: do bản chất không chính xác trong việc thu thập số liệu ở nhiều nước sốt rét lưu hành nên không ngạc nhiên khi có sự khác nhau ở các mô hình khác nhau. Như Robert Newman ( WHO) đã lưu ý “ thực tế là chúng ta phải dựa trên việc ước lượng số tử vong do sốt rét (thay vì số liệu được thu thập ban đầu) nhấn mạnh sự cần thiết của việc cải thiện test chẩn đoán, giám sát và quản lý dân số”.

Điều quan trọng bây giờ là cộng đồng quốc tế cần nỗ lực hơn nữa, phải hành động khẩn cấp và tích cực để ngăn chặn và điều trị bệnh sốt rét. Mục tiêu của chúng ta là hạ tử vong do sốt rét xuống gần 0 vào 31/12/2015. Khi công tác dự phòng, chẩn đoán và điều trị hiệu quả được triển khai rộng rãi trên phạm vi toàn cầu (bảo vệ toàn bộ dân số có nguy cơ, bao gồm cả người lớn, người già và trẻ em) thì số tử vong do sốt rét sẽ được trông đợi xuống gần 0 bất kể số liệu trước đó.

Tuy nhiên, thực tế là có một khả năng xấu khiến mục tiêu trên không đạt được, vì một số lý do không liên quan đến kết quả nghiên cứu của tiến sĩ Christopher Murray và các đồng nghiệp. Sư thật là để đạt được mục tiêu năm 2015 không còn sốt rét đòi hỏi hỏi cùng lúc một loạt các yếu tố đồng thời góp mặt, bao gồm: nguồn tài chính dành cho chương trình phòng chống sốt rét từ các nguồn tài trợ của Quốc tế cũng như của các nước sốt rét lưu hành, phạm vi ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc sốt rét cũng như muỗi truyền bệnh sốt rét kháng hóa chất diệt muỗi, công tác quản lý, ổn định chính trị...

Sự nỗ lực hiện nay là huy động nguồn lực cần thiết để đạt và duy trì độ bao phủ ở phạm vi toàn cầu bằng các biện pháp phòng chống sốt rét hiệu quả, đồng thời phải tiếp tục chú ý tăng cường tập trung nghiên cứu để phát minh thế hệ kỹ thuật mới trong phòng chống sốt rét với mục tiêu cuối cùng là phân phối một vaccin hiệu quả trên diện rộng.

Chúng ta phải tiếp tục cố gắng hợp tác, phấn đấu cho mục tiêu này, đơn giản là chúng ta không chấp nhận để cho bất cứ ai chết vì bệnh sốt rét vào năm 2012, và chắc chắn không chấp nhận để cho ai chết vì sốt rét vào cuối năm 2015.

P.QLKH - HTQT

1. Murray CJL, Rosenfeld LC, Lim SS, et al. Global malaria mortality between 1980 and 2010: a systematic analysis. Lancet 2012;379: 413-431.

2. Horton R. Offline: Missed opportunities?. Lancet 2012; 379: 504.

3. WHO. World Malaria Report 2011. Geneva: World Health Organization, 2011.

4. UN Envoy's response to estimates of global malaria mortality. Lancet 2012

5. New estimates of malaria deaths: concern and opportunity. Lancet 2012

6. Malaria kills more people than previously thought. Lancet 2012

7. Scientists dispute basis for malaria deaths claim. ScDev Net 2012